Bolesławiec
Dramatyczny koniec wojny w Nowogrodźu

Według najstarszych zapisków w roku 1202 miał tu powstać masywny zameczek myśliwski, wybudowany przez wrocławskiego księcia Henryka I Brodatego. Zasięg władzy i tytulatura owego wielmoży była w istocie znacznie bogatsza. Piętnaście lat później podarował on dwór żonie, świętej Jadwidze Śląskiej, a ta z kolei ofiarowała go - jako uposażenie - zakonowi Magdalenek.

Klasztor objął patronat nad okolicznymi kościołami, z czasem stał się również właścicielem pobliskich wsi, by w roku 1495 zawładnąć także miastem. Trzeba wszak zaznaczyć, że niektóre dokumenty inaczej przedstawiają ten fragment dziejów Nowogrodźca. Według nich po roku 1217 najpierw wybudowano tu obiekt dla zakonu Augustianów, a następnie, po trzydziestu latach, przekazano go Magdalenkom.

Prawa miejskie nadał Nowogrodźcowi wspomniany Henryk I  Brodaty w roku 1233. Funkcjonowanie miejscowej świątyni, jak i całego, zawsze wiernego katolicyzmowi grodu, stymulował głównie klasztor. To mniszki doprowadziły do miasta źródlaną wodę, oddając do użytku w 1500 roku wodociąg z drewnianych rur, zadbały też o otoczenie zabudowań miasteczka murami obronnymi.

W roku 1810 nastąpiła sekularyzacja klasztoru, po czym w dawnych budynkach zakonnych urządzono sąd, szkołę oraz seminarium nauczycielskie.

Nowogrodziec znajdował się pod panowaniem Polski do śmierci księżnej Agnieszki, później władali nim Czesi, natomiast od XVIII wieku przynależał do Prus. W przeszłości doświadczył wielu klęsk żywiołowych, nie omijały go również zarazy.

W roku 1817 zainstalowano tu telegraf, a już w 1900 roku miasto otrzymało prąd elektryczny i założono pierwsze linie telefoniczne. Trzy lata później ukończono trasę kolejową ze Lwówka Śląskiego do Żagania, a po kolejnym roku przy torowisku powstał także nowogrodziecki dworzec.

Czas pierwszej wojny światowej obszedł się łagodnie z miastem, olbrzymie zniszczenia przyniosła dopiero druga ogólnoświatowa hekatomba. W trakcie jej trwania do Nowogrodźca i jego okolic zwieziono wielu polskich robotników przymusowych. Tragiczny był często ich los.

Od końca stycznia 1945 w Nowogrodźcu panował wielki niepokój, do miasta docierały bowiem wiadomości o nieuchronnym nadciąganiu Armii Sowieckiej i wyczynach jej żołnierzy na zajętych terenach. Mieszkańców mobilizowano do budowy różnych umocnień i przeszkód terenowych, mających powstrzymać Rosjan. Miejscowi dygnitarze partyjni i hitlerowskie służby postępowały coraz brutalniej, terrorem utrzymując w ryzach przerażonych ludzi. Na drzewach i doraźnych szubienicach zawiśli niemieccy dezerterzy oraz cywile, oskarżani o defetyzm. Niektórych publicznie rozstrzelano.

Dopiero w obliczu bezpośredniego zagrożenia wtargnięciem Sowietów z miasta wyruszyły długie kolumny uciekinierów. Nie wszyscy jednak tak postąpili. Miało się to dla wielu okazać zgubne.

Wieczorem 13 lutego sowiecka 53. Brygada Pancerna Gwardii rozpoczęła bezpośrednie walki o Nowogrodziec. Zamierzano tu szybko zdobyć przeprawy przez Kwisę. Niemcy początkowo udaremniali ten plan, między innymi otwierając przepusty zbiornika retencyjnego w Leśnej i tym samym gwałtownie podnosząc w rzece poziom wody.

W nocy z 13 na 14 lutego 3. Batalion Czołgów, wsparty fizylierami, zajął wschodnie przedmieście, jednocześnie sowieckie tanki targnęły przez niezniszczony most do zachodniej części miasta i tam zaatakowały zaskoczonych obrońców. 14 lutego przybyły dodatkowe niemieckie działa Jagdpanzer 38 (t) „Hetzer” oraz czołgi PzKpfw IV z 17. Dywizji Pancernej. Rosjanie pod ich naporem cofnęli się, ale już 15 lutego podjęli kolejny szturm. W jego wyniku zajęli niemal cały Nowogrodziec.

Niemcy zaciekle bronili się nadal w okolicy stacji kolejowej i kościoła. Fanatyczny opór był jednak daremny. Jednostki 6. Dywizji Grenadierów Ludowych, dowodzone przez generała majora Otto Brücknera, zaczęły wkrótce odwrót na zachód.

W Nowogrodźcu walczyła jeszcze osamotniona kompania porucznika Moltzahna. Mimo opanowania ogromnej części miasta kolejne natarcie Rosjan z 16 lutego skończyło się utratą przez nich siedmiu czołgów. Na całym terenie operowało bowiem sporo niemieckich niedobitków, organizujących zasadzki. Zaniepokojony przedłużającymi się potyczkami sowiecki generał Pawieł Rybałko przybył do miasta, by osobiście rozpoznać sytuację.

W czasie walk oraz po ich zakończeniu w Nowogrodźcu zamordowano wielu niewinnych ludzi. Ginęli z rąk żołnierzy niemieckich – a później sowieckich sołdatów. Krwawe dni militarnych zmagań, jak również powojenne zbrodnie były konsekwencją rozpętanej przez III Rzeszę straszliwej wojny. Odwet żołnierzy sowieckich, będących świadkami niemieckich bestialstw, popełnionych w ich ojczyźnie, był straszny…